ΟΙ ΣΥΝΘΕΤΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Είδαμε στα προηγούμενα κεφάλαια σύνθετες παραγράφους. Είδαμε τις διπλές παραγράφους. Τώρα θα δούμε και άλλες πιο σύνθετες παραγράφους, τις πολλαπλές παραγράφους, που κάθε μια τους αποτελείται από πολλές μονές παραγράφους.

17) Πολλαπλή που αποτελείται από πολλές ατελείς παραγράφους (από θεματικές προτάσεις/ περιόδους που δεν τις αποδεικνύουμε).

Κείμενο Μανόλη Ανδρόνικου, Η προστασία του περιβάλλοντος

(Ο πρόλογος στο κείμενο του)

&1 Η αλόγιστη καταστροφή του φυσικού χώρου, μέσα στον οποίο και από τον οποίο ζούμε, έχει προχωρήσει πολύ με ρυθμό επικίνδυνο.&2 Την ίδια στιγμή και παράλληλα μ’ αυτήν, συντελείται και η καταστροφή . . . των μνημείων που ο πολιτισμός των αιώνων έχει κληρονομήσει στον τόπο μας. &3 Εταιρείες και άτομα προσπαθούν με διακηρύξεις και θεωρητικές αναλύσεις να πείσουν – ποιους; - για την ανάγκη και υποχρέωση που έχουμε να σεβαστούμε και να προφυλάξουμε το «φυσικό περιβάλλον» και τα ιστορικά μας μνημεία. &4 Η πρόθεση είναι αναντίρρητα ορθή, όμως φοβούμαι πως υπάρχει κίνδυνος να εξαντληθεί σε σχήματα λόγου, αν δεν συζητηθούν οι αιτίες του κακού και δεν ανατραπούν από τη ρίζα τους. [ . . .].

► Σε κάθε μια από τις παραγράφους αυτές ο συγγραφέας λέει και από μια γνώμη του για το ίδιο θέμα, χωρίς να αποδεικνύει καμιά. Το σύνολο αυτό είναι μια πολλαπλή παράγραφος που αποτελείται από τέσσερις ατελείς παραγράφους.

Οι ατελείς παράγραφοι είναι σχετικές μεταξύ τους και όχι άσχετες η μια με την άλλη. Αν γράψουμε λοιπόν εμείς ως μαθητές μια τέτοια πολλαπλή παράγραφο, οι γνώμες που θα αναφέρουμε σ’ αυτήν πρέπει να είναι σχετικές μεταξύ τους, να αναφέρονται δηλαδή στο ίδιο θέμα, και όχι άσχετες.

18) Πολλαπλή με θεματική περίοδο που έχει πολλά σημεία προς απόδειξη.

Σ’ αυτό το είδος η πολλαπλή έχει θεματική περίοδο κοινή για όλες τις παραγράφους της, περίοδο που περικλείει προς απόδειξη περισσότερα από δυο σημεία.

Πχ: Η βία υπήρχε πάντα, οφείλεται σε πολλές αιτίες και φέρνει μόνο άσχημα αποτελέσματα.

Στην πρώτη παράγραφο της πολλαπλής θα θεωρήσουμε ως θεματική πρόταση ότι «η βία υπήρχε πάντα», στη δεύτερη παράγραφο ότι « οφείλεται σε διάφορες αιτίες» και στην τρίτη ότι «φέρνει μόνο άσχημα αποτελέσματα». Όλες μαζί οι παράγραφοι θα αποτελούν μια πολλαπλή παράγραφο, αφού θα έχουν κοινή θεματική περίοδο, ή με άλλη διατύπωση: θα αποτελούν ενότητα παραγράφων.

Ας δούμε όμως μια τέτοια θεματική πρόταση/ περίοδο από ένα κείμενο.

Κείμενο Ι. Ε. Μανωλεδάκη, Λαϊκότητα και λαϊκισμός

Θεματική περίοδος (ως υποπαράγραφος): Ο λαϊκισμός απορρέει από την ελλιπή λαϊκή συμμετοχή στη δημόσια ζωή, καλλιεργείται από αυτούς που εκμεταλλεύονται αυτή την έλλειψη, προτείνοντας το πατερναλιστικό τους πρότυπο, συντηρείται με την υποκολτούρα και την εμπορευματοποίηση της συλλογικής ψυχής από ιδιωτικά συμφέροντα, καθιερώνεται ως δήθεν δημοκρατική κοινωνική κατάσταση ενώ είναι στην ουσία αντιδημοκρατική.

► Στις παραγράφους που θα ακολουθήσουν, ο συγγραφέας είναι «υποχρεωμένος» να αποδείξει κάθε μια από αυτές τις πάρα πολλές γνώμες του, από αυτές τις πάρα πολλές θεματικές προτάσεις του. Στη μια παράγραφο θα αποδείξει μια δυο από τις γνώμες του, στην επόμενη μια δυο από τις άλλες γνώμες του και στις υπόλοιπες , τις υπόλοιπες γνώμες του. ΟΙ παράγραφοι του θα είναι πολύ σύνθετες γιατί θα αποδεικνύουν και δυο και τρία σημεία από αυτήν ή εκείνη τη γνώμη. Γιατί θα παίρνουν ως θεματική τους περίοδο διάφορα σημεία από τις θεματικές προτάσεις που είναι γραμμένες στην αρχή του κειμένου σαν υποπαράγραφος.

Χρειάζεται πολύ ωριμότητα για να αντιμετωπίσεις μια τόσο πολυσύνθετη θεματική περίοδο. Βέβαια ο συγγραφέας Ι. Ε. Μανωλεδάκης διαθέτει μεγάλη ωριμότητα και αντιμετωπίζει με επιτυχία το ζήτημα στις επόμενες παραγράφους του κειμένου του, που εδώ δεν παρατίθενται.

► Όσον αφορά εμάς τους μαθητές, καλό είναι να αποφεύγουμε μια τέτοια πολλαπλή. Να αποφεύγουμε δηλαδή να θέσουμε μια θεματική περίοδο που έχει τρία προς απόδειξη σημεία, ή και περισσότερα. Μπορούμε στην παράγραφό μας να θέσουμε δυο σημεία προς απόδειξη (οπότε θα κατασκευάσουμε διπλή παράγραφο), και στην επόμενη παράγραφό μας το τρίτο σημείο (πχ: στη μια παράγραφό μας «η βία υπήρχε πάντα και οφείλεται σε πολλές αιτίες» και στην επόμενη «η βία φέρνει μόνον άσχημα αποτελέσματα»).

19) Πολλαπλή με κοινή θεματική πρόταση , θεματική πρόταση που έχει σχέση με τη διαίρεση.

Ας δούμε πολύ συνοπτικά , εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους του, ένα κείμενο του Μ. Πλωρίτη, όπου ο συγγραφέας λέει πρώτα τι υποστήριζε ο Μαρσάλ Μ. Λουάν και μετά κρίνει αν αυτά που υποστήριζε είναι σωστά.

Κείμενο Μ. Πλωρίτη, Ο Μαρσάλ Μακ Λουάν και η επικοινωνία

Θεματική πρόταση: Ο Μ. Μ. Λουάν χώριζε την ανθρώπινη ιστορία σε τρεις μεγάλες εποχές.

Πρώτη η ακουστική εποχή . . . , όταν μοναδικό μέσο επικοινωνίας ήταν η φωνή του ανθρώπου.

& 1 Και επειδή ο λόγος και ο ήχος έχουν περιορισμένη εμβέλεια, οι άνθρωποι ζούσαν σε φυλές, όπου ο τρόπος επικοινωνίας και επίδρασης στην κοινωνία ήταν η φωνή του αρχηγού που ρητόρευε ή διάταζε τον λαό του. . . [ . . ].

Η επαναστατική επινόηση της γραφής εγκαινιάζει τη δεύτερη, την οπτική εποχή της επικοινωνίας.

& 2 Τώρα δεν επικοινωνούν ένας ή περισσότεροι άμεσα, ταυτόχρονα και ηχητικά. . . τώρα με γραφτό λόγο επικοινωνεί ένας, έμμεσα και οπτικά, με έναν και πάμπολλους πέρα από τόπο και χρόνο. Όλη η επιστήμη, όλος ο πολιτισμός υποστηρίζει ο Μαρκ Λαυάν . . ., είναι (αποτέλεσμα της οπτικοποίησης που ακολούθησε την εφεύρεση του αλφάβητου.

& 3 Την αποφασιστική ώθηση σ’ αυτή την εξέλιξη την έδωσε η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο . [ . . .]

Η Τρίτη εποχή – η δική μας – είναι φυσικά η «ηλεκτρονική εποχή». [. . .]

(Ο Μ. Πλωρίτης, αφού παραθέσει αυτά που λέει ο Μ. Λουάν για την τρίτη εποχή, μετά με άλλες παραγράφους κρίνει τη γνώμη του Μ. Λουάν και λέει ότι δεν είναι μόνον η οπτικοποίηση και το αλφάβητο που δημιούργησε τον πολιτισμό, αλλά και άλλα πράγματα).

► Όσον αφορά τον τρόπο σύνταξης αυτής της πολλαπλής παραγράφου να πούμε ότι: στη θεματική πρόταση χωρίζουμε, διαιρούμε, κάτι σε μέρη.(στο κείμενο αυτό αναφέρεται ότι ο Μ. Λουάν χώριζε την ανθρώπινη ιστορία σε τρία μέρη). Μετά αναφέρουμε το πρώτο μέρος και σε παραγράφους όσα το αφορούν. Στη συνέχεια αναφέρουμε το δεύτερο μέρος, και σε παραγράφους τα όσα το αφορούν. Το ίδιο κάνουμε και για το τρίτο και λοιπά μέρη.

Οι παράγραφοι που γράφουμε κάτω από κάθε μέρος αποτελούν ενότητα παραγράφων.

Τον τρόπο αυτό σύνταξης θα τον βρούμε σε πολλά κείμενα, πχ σε έγγραφα δικηγόρων προς ένα δικαστήριο, σε αποφάσεις δικαστηρίων, σε επιστημονικά συγγράμματα κτλ. .

Χρησιμοποιείται μάλιστα όχι μόνο στον αποδεικτικό λόγο αλλά ευρύτερα, πχ σε εγκυκλίους Οργανισμών που δίνουν μ’ αυτές οδηγίες ή και διαταγές στους υπαλλήλους τους.

Πώς συνδέονται οι αποδεικτικές παράγραφοι μεταξύ τους (τα συνδετικά)

Όπως οι προτάσεις μιας αποδεικτικής παραγράφου συνδέονται μεταξύ τους με λέξεις ή φράσεις, έτσι και οι αποδεικτικές παράγραφοι μεταξύ τους συνδέονται με λέξεις, ή φράσεις, αλλά επιπλέον και με προτάσεις ολόκληρες.

Αυτές τις λέξεις, φράσεις ή προτάσεις τις ονομάζουμε ή διαρθρωτικές ή συνοχής δυο παραγράφων μεταξύ τους, ή απλώς συνδετικά.

Ας δώσουμε μερικά παραδείγματα για να γίνουν κατανοητοί μερικοί από τους τρόπους της σύνδεσης.

Πολλές φορές οι παράγραφοι συνδέονται με την επανάληψη μιας λέξης. Παράδειγμα:

Άλλες φορές χρησιμοποιούμε μια συνώνυμη λέξη. Στο παρακάτω παράδειγμα η λέξη «κατασκευή» χρησιμοποιείται στην &3 ως συνώνυμη της λέξης «επιχείρημα»:

Αλλά είναι δυνατό και με ένα επίρρημα να συνδεθεί η μια παράγραφος με την άλλη. Η παρακάτω &4 συνδέεται με την προηγούμενη με το επίρρημα «όταν», αλλά και με την επανάληψη της λέξης «γνώμη»:

«&1 Μια από τις πολλές σημασίες της ελληνικής λέξης ‘’λόγος’’ είναι εκείνη που την ταυτίζει με . . . . το επιχείρημα. &2 Τα εγχειρίδια της Λογικής ορίζουν το επιχείρημα διαλογισμό . . που συντίθεται για να αποδείξει την αλήθεια ή το ψεύδος [ ενός ισχυρισμού]. & 3 Πρόκειται . . . για μια λογική κατασκευή που γίνεται για να βεβαιώσει ή για να ανασκευάσει ‘’έναν ισχυρισμό’’, ‘’ μια γνώμη’’. &5 Όταν δεν πείθουμε το ακροατήριό μας, λόγου χάρη το πλήθος σε μια συνέλευση, η ερώτηση που προβάλλεται ή υπονοείται, είναι: Ποιόν ή ποιους λόγους έχεις για να υποστηρίζεις αυτή τη γνώμη;»

Άλλες φορές συνδέονται δυο παράγραφοι με την παράλειψη μιας ολόκληρης πρότασης. Παράδειγμα παράλειψης ολόκληρης πρότασης είναι ο τύπος 7, όπου σε μια παράγραφο καταλήγουμε σε δυο συμπεράσματα και στην επόμενη παράγραφο θεωρούμε ως θεματική της πρόταση το δεύτερο συμπέρασμα της προηγούμενης παραγράφου, χωρίς να το ξαναγράψουμε.

Σε πολλές περιπτώσεις εξάλλου για να έρθουμε σε μια νέα παράγραφο, χρησιμοποιούμε ολόκληρες προτάσεις – που τις ονομάζουμε βοηθητικές θεματικές προτάσεις-. Η νέα παράγραφος συνδέεται τότε με την προηγούμενη ή και με όλες τις προηγούμενες με αυτή την ολόκληρη πρόταση, με αυτή τη βοηθητική θεματική πρόταση. Παραδείγματα:

-Έστω ότι εξετάζουμε σε μια παράγραφο τα αίτια της βίας και για να πάμε στην επόμενη όπου θα εξετάσουμε τα αποτελέσματα της βίας, αρχίζουμε την επόμενη με την πρόταση «ας εξετάσουμε τώρα ποια αποτελέσματα φέρνει η βία».

-Ή έστω ότι τελειώσαμε το αποδεικτικό μας κείμενο και θέλουμε να ανακεφαλαιώσουμε τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε στις διάφορες προηγούμενες παραγράφους, οπότε την ανακεφαλαιωτική μας παράγραφο την ξεκινάμε λόγου χάρη με την πρόταση «Ας ανακεφαλαιώσουμε τώρα τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε στις προηγούμενες παραγράφους μας».

Άλλοι τρόποι σύνδεσης δυο παραγράφων μεταξύ τους είναι:

Α, λέξεις ή εκφράσεις ή προτάσεις που αντιθέτουν (αν και, εντούτοις, εξάλλου κτλ), που δηλώνουν χρονικές σχέσεις (πχ όταν αναλύσουμε αυτό, τότε συμπεραίνουμε το άλλο).

Β. η αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, με συνεπώνυμη ή υπερώνυμη, ή με άλλη γενικότερου όρου (πχ φοιτητής> σπουδάζουσα νεολαία), ή που παρουσιάζει νοηματική συγγένεια (πχ συνολικό ποσό, συνολική αμοιβή).

Ας σημειωθεί ότι ένας όρος (λέξη ή φράση) μπορεί ορισμένες φορές να υπαχθεί σε περισσότερους από έναν τρόπους σύνδεσης.

Ας σημειωθεί επίσης, ότι οι τρόποι σύνδεσης των αποδεικτικών παραγράφων μεταξύ τους, διαφέρουν από τους τρόπους σύνδεσης των περιγραφικών και των αφηγηματικών παραγράφων. Εκεί οι τρόποι σύνδεσης είναι λιγότεροι και πιο απλοί. Στην (καθαυτό) περιγραφική παράγραφο οι παράγραφοι συνδέονται μεταξύ τους κυρίως με τους τοπικούς προσδιορισμούς και στην περιγραφή διαδικασιών με αναφορά των φάσεων με σειρά ∙ όσον αφορά στην (καθαυτό) αφήγηση, οι παράγραφοι συνδέονται μεταξύ τους κυρίως με χρονικούς προσδιορισμούς ή στην αφήγηση μιας διαδικασίας με αναφορά της κυριότερης φάσης της και του αποτελέσματός της. Ενώ στην απόδειξη οι τρόποι σύνδεσης των παραγράφων μεταξύ τους είναι περισσότεροι και όπως είδαμε πιο πολύπλοκοι.

Συμπεράσματα από τους τύπους

Με την παράθεση των τύπων, απλών, διπλών και πολλαπλών, ολοκληρώσαμε το κύριο μέρος για το Συντακτικό της αποδεικτικής παραγράφου. Από εδώ και πέρα θα ασχοληθούμε με διευκρινήσεις.

Οι τύποι τις αποδεικτικές παραγράφου είναι λίγοι, και όχι πολλοί ή ατέλειωτοι όπως θα νόμιζε κανείς.

Είναι 13 μονοί τύποι, 3 διπλοί και 3 πολλαπλοί.

Επομένως, είναι αρκετά εύκολο να τους μελετήσει κανείς και να ξέρει όταν γράφει ή μιλάει, τι τύπο χρησιμοποιεί και ποιους κανόνες πρέπει να ακολουθήσει. Πχ.

- Αν ξεκινήσει με αποδεικτικές, μετά θα βγάλει το συμπέρασμα.

- Αν ξεκινήσει με το συμπέρασμα, τότε πρέπει να βάλει ή μια αποδεικτική, αν φθάνει μόνο μια (ενθύμημα), ή περισσότερες αν η μια δεν επαρκεί.

- Ή μπορεί να ξεκινήσει με συμπέρασμα, μετά να αναφέρει τις αποδεικτικές, και στο τέλος να ξαναγράψει το συμπέρασμα (κλειστό ή γεωμετρικό επιχείρημα).

- Ή, από τις αποδεικτικές να βγάλει δυο συμπεράσματα, από τα οποία το δεύτερο θα εννοείται αμυδρά, οπότε πρέπει να γράψει μετά μια παράγραφο στην οποία θα το αποδεικνύει με επάρκεια.

- Ή μπορεί να ξεκινήσει με θεματική περίοδο που να έχει δυο σημεία προς απόδειξη, οπότε κατασκευάζει διπλή παράγραφο, ή να έχει τρία προς απόδειξη σημεία, οπότε θα κατασκευάσει πολλαπλή παράγραφο. Κτλ, κτλ.

Όπως με τα λίγα ψηφία από το 1 έως το 9 (27/1/18: διορθώνω= από το 0 έως το 9) κατασκευάζουμε μια άπειρη σειρά από αριθμούς, έτσι και με τους λίγους τύπους του αποδεικτικού λόγου, κατασκευάζουμε έναν άπειρο αριθμό από αποδεικτικά κείμενα (δοκίμια, επιστημονικές θεωρίες, μελέτες, πραγματείες, διατριβές, μονογραφίες αποφάσεις δικαστηρίων, επιστημονικά βιβλία κάθε φύσεως, κείμενα με στατιστικό περιεχόμενο και δειγματοληψίες, κτλ, κτλ).

Διευκρινήσεις

1. Ποιους τύπους χρησιμοποιούμε συνήθως

Όταν γράφουμε ένα αποδεικτικό κείμενο, χρησιμοποιούμε συνήθως κάποιους από τους τύπους που είδαμε, και όχι όλους βέβαια. Χρησιμοποιούμε κάποιους τύπους, ανάλογα με τη ροή και τις ανάγκες του λόγου μας, ανάλογα με το ύφος μας και ανάλογα με το θέμα.

Οι πολύ ώριμοι συγγραφείς χρησιμοποιούν κάποιους από τους ίδιους τύπους, αλλά και τον ελλειπτικό όπως και κάποιους σύνθετους τύπους, κάποιες δηλαδή πολλαπλές παραγράφους.

2. Πού και πότε χρησιμοποιούμε τους τύπους

Για το πού και πότε χρησιμοποιούμε σε ένα αποδεικτικό κείμενο αυτόν ή εκείνον τον τύπο, δεν υπάρχει κανόνας γιατί τα αποδεικτικά κείμενα είναι πολλά και διαφόρων ειδών, πχ αποδεικτικά δοκίμια, μελέτες που χωρίζονται κι αυτές σε διάφορα είδη (λόγου χάρη σε μελέτες για τη γλώσσα, σε στατικές μελέτες για τις οικοδομές κλπ, κλπ), .σε μονογραφίες, σε πραγματείες, και σε πολλά άλλα είδη.

Όσον αφορά το αποδεικτικό δοκίμιο, μπορούμε να πούμε ότι: Συνήθως στην αρχή (στον πρόλογο) ενός αποδεικτικού δοκιμίου οι συγγραφείς βάζουν τύπους που δεν κουράζουν τον αναγνώστη ~~, που δεν καταλήγουν σε συμπέρασμα~~. Βάζουν δηλαδή ατελείς παραγράφους {μια διπλή με ατελείς, ή μια πολλαπλή με ατελείς), ή μια παράγραφο χωρίς κατακλείδα- χωρίς συμπέρασμα (θεματική πρόταση + αποδεικτικές)}.

Στο κύριο μέρος βάζουν παραγράφους από όλα τα είδη, ανάλογα με το ύφος που έχει κάθε συγγραφέας, ανάλογα με το θέμα του, ανάλογα με τη ροή του λόγου του. Βάζουν και από αυτές που έχουν κατακλείδα, και από αυτές που δεν έχουν κατακλείδα, και απλές και σύνθετες.

Στο τέλος (στον επίλογο) μπορεί να βάλουν μια ανακεφαλαιωτική παράγραφο, και αν θέλουν να προτείνουν ή να συμβουλέψουν κάτι, βάζουν μια παράγραφο όπου επικρατεί το ρήμα «πρέπει», το μόριο «θα» ή κάποιες ανάλογες εκφράσεις. Αυτές οι παράγραφοι με τα «πρέπει και θα» ανήκουν στο στοχαστικό λόγο. Μπορεί δηλαδή η τελευταία παράγραφος σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο να είναι στοχαστική παράγραφος.

3. Η λογική στην αποδεικτική παράγραφο

Η λογική που κυριαρχεί στην αποδεικτική παράγραφο είναι η συλλογιστική. Στην περιγραφή και στην αφήγηση, ~~όπως είδαμε στην πρώτη ενότητα,~~ κυριαρχεί η διαίρεση, η λογική δηλαδή της διαίρεσης (περιληπτικά: στην περιγραφή διαιρούμε το αντικείμενο σέ μέρη, στην αφήγηση διαιρούμε το χρόνο σε σττιγμές ή χρονικές περιόδους και σε κάθε στιγμή ή χρονική περίοδο αναφέρουμε τις ενέργειες, τη δράση, του πρωταγωνιστή ή κάποιων άλλων προσώπων).

Στην αποδεικτική παράγραφο χρησιμοποιούμε φυσικά και τη διαίρεση, αλλά για να βοηθήσει την αποδεικτική συλλογιστική, για να σχηματίσουμε σε ορισμένες περιπτώσεις την αποδεικτική συλλογιστική.

4. Η λειτουργία των προτάσεων σε μια αποδεικτική παράγραφο

Κάθε είδος προτάσεων μιας αποδεικτικής παραγράφου ασκεί μιαν ορισμένη λειτουργία.

Η θεματική πρόταση αναφέρει τη γνώμη μας, οι αποδεικτικές την αποδεικνύουν και το συμπέρασμα/ κατακλείδα, αν υπάρχει, την επιβεβαιώνει. Οι προτάσεις αυτές σχηματίζουν την αποδεικτική συλλογιστική. {{Προσθήκη 27/1/18: Αυτά ισχύουν όσον αφορά όταν γράφουμε στην αποδεικτική παράγραφο παραγωγικό συλλογισμό. Όταν γράφουμε επαγωγικό συλλογισμό η γνώμη μας διατυπώνεται με το μάλλον, οι αποδεικτικές προτάσεις οδηγούν σε πιθανό συμπέρασμα και το συμπέρασμα/κατακλείδα διατυπώνεται ως πιθανόν: Πχ α) παραγωγικός συλλογισμός = Βία υπήρχε πάντα. Αποδεικτικές: Στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα με τη μορφή της Ιερής Εξέτάσης και στην νεότερη εποχή ως αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, ναζισμός, φασισμός, σταλινισμός κτλ. Κατακλείδα/συμπέρασμα= Βία υπήρχε, πράγματι, πάντοτε. β) επαγωγικός συλλογισμός: Η ποίηση μάλλον χωρίζεται σε τρία είδη. Αποδεικτικές: σε επική, λυρική και δραματική. Κατακλείδα/ συμπέρασμα: από όσα παρατέθηκαν δείχνεται ότι η ποίηση χωρίζεται μάλλον σε τρία είδη}}

Οι επεξηγήσεις δεν συμμετέχουν στην αποδεικτική συλλογιστική, βοηθούν όμως τον αναγνώστη μας να κατανοήσει κάτι, λειτουργούν δηλαδή στο να κατανοήσει ο αναγνώστης κάτι που ίσως του είναι δυσνόητο.

Τα «διάφορα πληροφοριακά στοιχεία», που κι αυτά δεν συμμετέχουν στην αποδεικτική συλλογιστική, λειτουργούν αν είναι σύντομα και σωστά, στο να μαθαίνει κάτι ο αναγνώστης, κάτι που ίσως δεν το ξέρει και που έχει σχέση με το θέμα της παραγράφου.

Τέλος, οι συνδετικές φράσεις ή προτάσεις λειτουργούν στο να συνδέουν δυο ή και περισσότερες παραγράφους μεταξύ τους.

5. Γενικοί κανόνες για τον αποδεικτικό λόγο

Είδαμε διάφορους κανόνες για τον αποδεικτικό λόγο και θα δούμε και άλλους. Ας τονίσουμε εδώ δυο γενικούς κανόνες που δεν πρέπει να τους ξεχνάμε:

1) Φροντίζουμε, όπως και στα περιγραφικά και αφηγηματικά κείμενα, να μας κατανοεί ο αναγνώστης μας.

Αυτό σημαίνει ότι ό,τι διατυπώνουμε, το διατυπώνουμε σύμφωνα με τους κανόνες της Γραμματικής για τις λέξεις, με τους κανόνες του γνωστού μας σχολικού Συντακτικού για τις προτάσεις και τις περιόδους και με τους κανόνες για την Έκφραση.

Σημαίνει βέβαια και άλλα πράγματα, όπως λόγου χάρη ότι δεν βάζουμε σε μια παράγραφό μας πολλά «διάφορα», θέμα που θα το συζητήσουμε περισσότερο παρακάτω .

2) Την αποδεικτική παράγραφο και το αποδεικτικό κείμενο το συντάσσουμε με ορθολογισμό.

Αυτό σημαίνει ότι δεν γράφουμε καμιά παράγραφο με οδηγό το συναίσθημα. Όπως ακριβώς στα μαθηματικά.

6. Οι μέθοδοι σύνταξης της αποδεικτικής παραγράφου.

Για τη σύνταξη (για τη δόμηση, την ανάπτυξη, την οργάνωση, την κατασκευή ) της αποδεικτικής παραγράφου δεν υπάρχουν πολλές μέθοδοι. Υπάρχει μόνο μια: η μέθοδος με συλλογισμό [1], με ένα δηλαδή από τα είδη συλλογισμού.

Άλλη παράγραφο τη συντάσσουμε με αυτό το είδος συλλογισμού, άλλη με το άλλο είδος (άλλη με κατηγορικό συλλογισμό, άλλη με ενθύμημα, άλλη με κλειστό επιχείρημα, άλλη με διαζευκτικό συλλογισμό, άλλη με υποθετικό συλλογισμό , άλλη τέλος με επαγωγικό συλλογισμό, πχ με αναλογία).

Μέσα όμως στον συλλογισμό (για να καταρτίσουμε δηλαδή τον συλλογισμό), βάζουμε διάφορα στοιχεία, όπως: παραδείγματα, αιτιολογήσεις, αίτια και αποτελέσματα, συγκρίσεις και αντιθέσεις, στοιχεία τέλος που βρίσκουμε από μια διαίρεση.

Έτσι τελικά μπορούμε να πούμε ότι, μια αποδεικτική παράγραφο τη συντάσσουμε (τη δομούμε, την αναπτύσσουμε, την οργανώνουμε, την κατασκευάζουμε) με ένα από τα είδη του συλλογισμού και ότι ο συλλογισμός που θα βάλουμε σ’ αυτήν περιέχει μέσα στις προτάσεις του δύο στοιχεία: το πρώτο είναι το συμπέρασμα που αν το βάλουμε στην αρχή του το ονομάζουμε θεματική πρόταση, και το δεύτερο στοιχείο είναι ή παραδείγματα, ή αιτιολογήσεις, ή συγκρίσεις και αντιθέσεις, ή αίτια και αποτελέσματα, ή διαίρεση, ή και δυο και τρία από αυτά τα στοιχεία.

7. Θεματική πρόταση, συμπέρασμα, κατακλείδα, αποδεικτικές προτάσεις

Η θεματική πρόταση, η γνώμη, ο ισχυρισμός, η άποψη δηλαδή που γράφουμε μ’ αυτήν, είναι ένα συμπέρασμα στο οποίο έχουμε καταλήξει προτού αρχίσουμε να γράφουμε την παράγραφό μας. Πχ ελέγχοντας την ιστορία καταλήξαμε ότι «βία υπήρχε πάντα». Το συμπέρασμά μας αυτό (βία υπήρχε πάντα) το γράφουμε τώρα ως θεματική πρόταση και με αυτήν ξεκινάμε την παράγραφό μας.

Άλλες φορές σε μια παράγραφό μας γράφουμε πρώτα τις αποδεικτικές και μετά καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα. Τώρα, ουσιαστικά, η θεματική μας πρόταση είναι στο τέλος της παραγράφου γραμμένη ως συμπέρασμα, ως κατακλείδα.

Η θεματική δηλαδή πρόταση, είναι συμπέρασμα. Με τη λέξη εξάλλου κατακλείδα εννοούμε το συμπέρασμα όταν αυτό το γράφουμε στο τέλος της παραγράφου.

Θεματική πρόταση, συμπέρασμα, κατακλείδα από άποψη ουσίας είναι το ίδιο πράγμα: είναι συμπέρασμα.

Όμως και οι αποδεικτικές που γράφουμε στην παράγραφο τις περισσότερες φορές είναι η κάθε μια τους ένα συμπέρασμα. Πχ ανασκοπώντας την ιστορία καταλήξαμε στα συμπεράσματα ότι η βία υπήρχε στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στον μεσαίωνα με τη μορφή της Ιεράς εξέτασης, στη νεότερη εποχή με τη μορφή της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, του ναζισμού . . του σταλινισμού. Τα συμπεράσματα τώρα αυτά, τα χρησιμοποιούμε ως αποδεικτικές προτάσεις για να αποδείξουμε ότι η βία υπήρχε πάντα.

Όπως λοιπόν προσέχουμε να είναι σωστή η θεματική μας πρόταση (η γνώμη, η άποψη, ο ισχυρισμός) που θα γράψουμε στην αρχή μιας παραγράφου ως θεματική πρόταση, όπως προσέχουμε να είναι σωστό το συμπέρασμα/ κατακλείδα που θα γράψουμε στο τέλος μιας παραγράφου, το ίδιο προσέχουμε να είναι σωστές και οι αποδεικτικές μας προτάσεις. Αν εξάλλου οι αποδεικτικές μας δεν είναι σωστές, τότε και το συμπέρασμά μας θα είναι λανθασμένο.

8. Κύριες, βοηθητικές και ρητορικές θεματικές προτάσεις

Τις θεματικές προτάσεις τις χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες, σε βοηθητικές, σε κύριες και σε ρητορικές θεματικές προτάσεις.

Βοηθητικές είναι αυτές που μας βοηθάνε να έρθουμε σε μια νέα παράγραφο. Αυτές τις λέμε και συνδετικές προτάσεις. Πχ «ας δούμε τώρα σε τι οφείλεται η βία», «ας ανακεφαλαιώσουμε τώρα τα συμπεράσματα που βγάλαμε στις προηγούμενες παραγράφους μας», κτλ.

Κύριες είναι όσες γεννάν απορία στον αναγνώστη εάν είναι αληθείς ή ψευδείς, εάν δηλαδή ανταποκρίνονται ή όχι στην πραγματικότητα, και περιμένει να δει τα επιχειρήματα μας για να πειστεί αν έχουμε δίκαιο ή όχι [2] ( πχ: «σε κάθε τρίγωνο απέναντι από ίσες πλευρές βρίσκονται ίσες γωνίες», «βία υπήρχε πάντα», «η βία οφείλεται σε πολλές αιτίες», , «το βέβαιο είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν το άλογο περισσότερο από κάθε άλλο ζώο», «ο τύπος ελέγχει και οδηγεί και το λαό να ελέγχει» κτλ).

Ρητορικές είναι όσες φαίνονται σαν κύριες, αλλά ο αναγνώστης τους δεν ενδιαφέρεται να πειστεί αν είναι αληθείς ή λιγότερο αληθείς. Περισσότερο τον ενδιαφέρει να δει τα όσα παραπέρα έχουνε να του πουν οι συγγραφείς. Τις ρητορικές τις βρίσκουμε σε διαφόρων ειδών κείμενα, και ιδιαίτερα στα λογοτεχνικά. Βοηθάν τον λογοτέχνη συγγραφέα να μας αφηγηθεί κάτι, ή να μας περιγράψει κάτι

Θα δούμε στο επόμενο υποκεφάλαιο κείμενα από λογοτέχνες με τέτοιες ρητορικές θεματικές προτάσεις.

[1] Ο Αριστοτέλης είπε στα Αναλυτικά του : «έστι δε απόδειξις συλλογισμός τις».

[2] Αυτές τις προτάσεις η επιστήμη της Λογικής τις ονομάζει «αποφάνσεις».

ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Σάββατο 31 Δεκεμβρίου 2011

2) Οι σύνθετοι τύποι της αποδεικτικής παραγράφου, κ.ά.